Pszczoły miodne oraz produkty będące efektem ich ciężkiej pracy, znalazły swoje zastosowanie nie tylko w codziennym życiu, ale również w ogólnie pojętej kulturze. Istnieje mnóstwo mniej lub bardziej znanych przysłów, cytatów oraz elementów symboliki posiadających swoje odniesienie do struktury społecznej pszczelego roju oraz o takich produktów jak miód, wosk, pyłek czy pierzga. Jakie istnieją złote myśli o pszczołach i czy znajdują one odzwierciedlenie w rzeczywistości? W poniższym artykule spróbujemy się tego dowiedzieć.
Cytaty i przysłowia o pszczołach
Bardzo znanym, choć dość mało optymistycznym cytatem na temat pszczół, są słowa Alberta Einsteina - “Jeśli wyginą pszczoły, człowiekowi zostaną cztery lata istnienia”. Brzmi to o tyle drastycznie, że w obecnych czasach (pod wpływem ciągle pogarszających się warunków środowiskowych) populacja pszczół faktycznie się zmniejsza i grozi to fatalnymi skutkami. Praca pszczół owocuje nie tylko dostępem do miodu i innych produktów, które możemy nabyć w pasiece (choć oczywiście ich brak byłby dla ludzkości olbrzymią stratą), ale przede wszystkim jest bezpośrednią metodą na zapylenie około 80% roślinności. A w końcu, jak to powiedział Karol Darwin - “Skoro nie będzie pszczół, nie będzie też zapylania. Zabraknie więc roślin, potem zwierząt, wreszcie przyjdzie kolej na człowieka”. Dodatkowo, działalność pszczół jest też metodą kontrolowania erozji gleb oraz pomaga utrzymać panującą w środowisku bioróżnorodność. Ponadto, pszczoły leśne przyczyniają się do odnowy fauny i flory zamieszkiwanego ekosystemu oraz pośrednio dostarczają pożywienie dla leśnej zwierzyny. Owady te są również świetnym biowskaźnikiem zanieczyszczenia panującego w środowisku.
Jednym z pierwszych kojarzeń, jakie niesie ze sobą pszczoła - symbol pracowitości - jest oczywiście obowiązkowość i solidność wykonywania swojej pracy. Co do prawdziwości przysłowia “pracowity jak pszczoła” chyba nikt nie ma wątpliwości. Najlepszym dowodem jest ilość obowiązków, które muszą wykonać pszczoły robotnice w trakcie swojego krótkiego (bo zazwyczaj 30 dniowego) życia- jest to więc zbieranie pyłku oraz nektaru, formowanie wosku, wychowanie młodocianych owadów, karmienie oraz opieka nad królową, zdobywanie pożywienia dla pszczelich larw, obrona gniazda przed intruzami czy usuwanie nieczystości z terenu ula.
Cytatem świetnie obrazującym strukturę społeczną pszczelego roju są słowa Marka Aureliusza - “Co nie jest użyteczne dla roju, nie jest też z pożytkiem dla pszczoły”. Rodzina pszczół to chyba jeden z najlepszych przykładów silnie zależnej od siebie wspólnoty funkcjonującej w przyrodzie. Rój składa się zazwyczaj z królowej matki, trutniów oraz robotnic. Królowa pszczół ma zadanie zadbać o rozwój przyszłych pokoleń, poprzez odbycie lotu gotowego i następnie złożenie kilku tysięcy jaj. Jest to tak naprawdę najważniejsza rola w roju, dlatego robotnice sprawują nad swoją władczynią szczególną opiekę, karmiąc ją i chroniąc przed intruzami. Królowa wydziela również substancje chemiczne zwane feromonami, które pozwalają na komunikację wewnątrzgatunkową pszczół oraz nadają gnieździe charakterystyczny zapach - to z kolei umożliwia rozpoznanie obcych osobników w ulu. Co ciekawe, w sytuacji kiedy w gnieździe zabraknie matki (i, co za tym idzie, również jej feromonów), pszczoły przestają bronić swojego domu przed niechcianymi osobnikami i dochodzi do masowych rabunków w obrębie gniazda. Rola królowej pszczół jest więc nieoceniona - stanowi ona tak zwane “serce ula”. Robotnice wykonują z kolei mnóstwo obowiązków, które zostały szczegółowo opisane wcześniej. Ważną informacją jest jednak fakt, iż wszystkie ich zadania mają na celu wspólne dobro rodzinnego roju - ochronę matki, rozwój młodych owadów lub zbieranie pożywienia.
Miód - przysłowia
Choć efektem pszczelej pracy jest mnóstwo produktów, najpopularniejszym z nich jest oczywiście miód. Jest to słodki towar spożywczy, zawierający w swoim składzie ogromne ilości węglowodanów (głównie monosacharydy), kwasy organiczn e- jabłkowy, cytrynowy oraz glukanowy, olejki eteryczne (których obecność nadaje miodowi charakterystyczny smak i zapach), barwniki i wiele innych substancji. Miód jest niezwykle zdrowym produktem, stanowi bowiem źródło licznych pierwiastków (wapnia, żelazu, chloru, potasu, magnezu), witamin (A, B, C, biotyny, kwasu pantonenowego oraz foliowego) oraz nadtlenku wodoru (o właściwościach antybakteryjnych). Przeanalizujmy więc elementy kulturowe, których dotyczy miód - cytaty, przysłowia i złote myśli. Czy mają one sens i dobrze obrazują wartości wspomnianego produktu?
“Kto miód łyka, jak koń bryka” - słowa którym ciężko zaprzeczyć, skoro wiemy już, jak dużo składników odżywczych zawiera miód w swoim składzie. Stosowanie miodu do słodzenia jest nie tylko świetną alternatywą dla używania cukru lub sztucznych słodzików, ale sam w sobie jest on bardzo zdrowym przysmakiem. Jego stosowanie pomaga podnieść poziom odporności organizmu, zwalcza przeziębienia, kaszel, dolegliwości oskrzeli, grypę i inne stany zapalne, działa antybakteryjnie oraz przyspiesza gojenie ran oraz ich dezynfekcję. Ma również działanie kojące oraz nawilżające, co znalazło swoje odzwierciedlenie w powiedzeniu “działać jak miód na moje serce”. Spożywanie miodu przyczynia się również do obniżenia ciśnienia oraz poprawy metabolizmu organizmu. Ma on działanie detoksykujące, neutralizuje pochodzące ze środowiska zewnętrznego toksyny oraz zmniejsza stopień szkód wyrządzonych przez stosowane używki - alkohol, czy papierosy. Co ciekawe, sam miód sam w sobie jest prawie całkowicie pozbawionych wszelkich zanieczyszczeń, na które pszczoły są niezwykle wrażliwe. Jest również produktem, który praktycznie się nie psuje, dlatego pomimo swojej dość wysokiej ceny, jest bardzo wydajny i długo możemy cieszyć się jego dobrodziejstwami. Warto jednakże szukać w sklepie miodu naturalnego, pozbawionego sztucznych składników oraz bazującego na pyłkach roślin dostępnych w naszej szerokości geograficznej.
“Wielkie mozoły, nim miód zniosą pszczoły”. Cytat, co do którego prawdziwości nie powinniśmy mieć wątpliwości po lekturze powyższego artykułu. Jak już uzgodniono, działalność pszczół jest niezwykle pracochłonna i wymaga wzajemnego wkładu wszystkich członków pszczelego roju. Aby dobrze zobrazować tą zależność, przytoczmy tu kilka statystyk - do wyprodukowania kilograma miodu należy zapylić kilka - lub nawet kilkanaście lub kilkadziesiąt milionów roślin, co przypada na pracę około tysiąca pszczół. Oznacza to, iż w trakcie całego swojego życia, pojedyncza pszczoła jest w stanie wyprodukować około 15 gramów miodu - czyli tyle, ile wynosi objętość przeciętnej łyżeczki do herbaty. Na taki efekt składa się ogrom pracy - zebranie nektaru kwiatów, odparowanie wody z jego powierzchni, zagęszczenie substancji oraz umieszczenie jej w komórkach plastra oraz zasklepienie plastra. Dodatkowo, pszczele robotnice wykonują również szereg innych działalności. Dodatkowo warto wspomnieć, że długość trasy lotu przeciętnej pszczoły to zaledwie 3 kilometry, a jego prędkość - najwyżej 25 km/h. Podczas takiej podroży owad odwiedza średnio 70 roślin. Pszczoły odbywają zwykle 7-15 takich lotów dziennie, a pomiędzy poszczególnymi wyprawami dają sobie tylko 5 minut na odpoczynek. Jest to więc bardzo mozolny i pracowity system pracy.
Zakończmy więc nasze rozważania miłym akcentem, czyli cytatem z jednej z biblijnych przypowieści - “Miłe słowa są jak plaster miodu, słodyczą dla duszy i lekarstwem dla ciała”. Warto brać przykład z pszczół na wielu płaszczyznach życia, nie tylko dzieląc się słodkimi i kojącymi uczynkami w postaci miłych słów. Jak już ustalono, ciężko znaleźć bardziej pracowite i sumienne istoty, pracujące jednocześnie na rzecz dobra ogółu, a nie tylko dla swojej wygody. Pszczoły chronią siebie nawzajem, dzielą pożywieniem, dbają o słabsze osobniki i ściśle współpracują, aby rozwijać swoją wspólnotę. Jest to cecha, której ciężko szukać u większości gatunków, w tym bardzo często również człowieka.
